Θαλάσσιος καύσωνας στο Αιγαίο τον Ιούνιο 2021
Συντάχθηκε από Δ. Δεναξά & επιστημονική ομάδα ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ
Το κύμα καύσωνα που βίωσαν πολλές περιοχές της Ελλάδας το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουνίου συνοδεύτηκε από σημαντική άνοδο της επιφανειακής θερμοκρασίας της θάλασσας στο Αιγαίο, με τιμές που ξεπέρασαν τους 28 βαθμούς Κελσίου. Μετρήσεις σε βάθος ενός μέτρου από καταγραφικά όργανα του δικτύου του ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ και δορυφορικές καταγραφές επιφανειακής θερμοκρασίας τεκμηριώνουν την εμφάνιση κατά το προηγούμενο διάστημα (18.06.21 – 02.07.21) θαλάσσιων θερμών επεισοδίων (marine heat waves) διάρκειας 8-15 ημερών στην ανατολική Μεσόγειο, με μεγαλύτερη ένταση στην περιοχή του Αιγαίου.
Οι θερμοκρασιακές ανωμαλίες υπολογίζονται σε σχέση με τα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα (βάσει ιστορικών δορυφορικών δεδομένων επιφανειακής θερμοκρασίας) και ξεπερνούν σε ορισμένες περιοχές τους 5 βαθμούς Κελσίου, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1 με το χάρτη μέγιστης έντασης των επεισοδίων. Στο κεντρικό Αιγαίο τα θερμά επεισόδια εμφανίζονται γύρω στις 20 Ιουνίου και διαρκούν 10-15 μέρες, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές του εν λόγω χάρτη κάνουν την εμφάνισή τους λίγες μέρες αργότερα, η συνολική τους διάρκεια κυμαίνεται από 6-10 μέρες και παρουσιάζουν μικρότερες θερμοκρασιακές ανωμαλίες από το κεντρικό Αιγαίο. Η δριμύτητα του φαινομένου, όπως υπολογίζεται από τη σχέση των μέγιστων θερμοκρασιακών ανωμαλιών σε σχέση με την φυσιολογική για την εποχή θερμοκρασία (κλιματολογία), φαίνεται στο χάρτη κατηγοριοποίησης των συνθηκών του θερμού επεισοδίου (Εικόνα 2). Στον χάρτη αυτό φαίνεται ότι όλο σχεδόν το Αιγαίο βίωσε ένα έντονο θερμό θαλάσσιο επεισόδιο (πράσινο χρώμα).
Μετρήσεις θερμοκρασίας από πλωτήρες του συστήματος ΠΟΣΕΙΔΩΝ στο Αιγαίο επιβεβαιώνουν τα παραπάνω ευρήματα. Στην Εικόνα 3 παρουσιάζεται η χρονοσειρά των ημερήσιων τιμών επιφανειακής θερμοκρασίας δορυφόρου από τη πλησιέστερη δορυφορική καταγραφή θερμοκρασίας στον πλωτό σταθμό του ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ βόρεια του Ηρακλείου Κρήτης. Οι δύο πηγές δεδομένων συμφωνούν δίνοντας μέγιστη θερμοκρασιακή διαφορά από την κλιματολογία της περιοχής ίση με 4 βαθμούς, στις 27 Ιουνίου. Στην ίδια εικόνα απεικονίζεται παράλληλα η ταυτοποίηση επεισοδίου όπως αυτό ορίζεται σε σχέση με την κλιματολογία της περιοχής και το κατώφλι θερμοκρασίας άνω του οποίου για τουλάχιστον 5 συνεχόμενες ημέρες παρατηρείται θαλάσσιο θερμό επεισόδιο.
Η παρατηρούμενη άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας, πέραν του ισχυρού καύσωνα ευνοήθηκε και από τους εξασθενημένους ανέμους. Στο κεντρικό Αιγαίο όπου παρουσιάζονται οι ισχυρότερες συνθήκες θαλάσσιου θερμού επεισοδίου παρατηρείται μείωση των θερμικών ροών από την επιφάνεια της θάλασσας προς την ατμόσφαιρα που προκλήθηκε συνδυαστικά από τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες αέρα και τις χαμηλές ταχύτητες ανέμου. Επιπλέον η μείωση της ταχύτητας του ανέμου οδήγησε και σε περιορισμό της κατακόρυφης ανάμειξης στην στήλη του νερού δημιουργώντας συνθήκες έντονης στρωμάτωσης κοντά στην επιφάνεια. Αντίστοιχα, νοτιοανατολικά του Αιγαίου όπου οι θερμοκρασιακές ανωμαλίες κατά τη διάρκεια του επεισοδίου είναι πιο μικρές, τις αντίστοιχες μέρες ο άνεμος παρατηρείται ισχυρότερος οδηγώντας σε μεγαλύτερες απώλειες θερμότητας από τη θαλάσσια επιφάνεια, είτε μέσω αυξημένης εξάτμισης είτε μέσω ανάμιξης με τα πιο κρύα υποκείμενα στρώματα νερού.
Πλήθος μελετών έχουν ήδη καταγράψει σοβαρές επιπτώσεις των θαλάσσιων θερμών επεισοδίων τόσο στη θαλάσσια βιολογία (εξαφάνιση βιοτόπων, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, μείωση βιοποικιλότητας) όσο και στην κοινωνία και οικονομία (αλίευση, ιχθυοκαλλιέργειες). Η σοβαρότητα τέτοιων φαινομένων υπογραμμίζεται από σύγχρονες έρευνες που αποδεικνύουν ότι η συχνότητα εμφάνισης, η διάρκεια αλλά και η έντασή τους παρουσιάζουν ολοένα και μεγαλύτερη αυξητική τάση, άμεσα συνδεδεμένη με την παρατηρούμενη υπερθέρμανση του παγκόσμιου ωκεανού.
